Waar het bedrijfsleven langzaam de weg naar een wendbare wereld weet te vinden, is het onderwijs nog vooral gebaseerd op standaardisatie. De lessen zijn traditioneel onderverdeeld in opgesplitste vakken, iedereen maakt dezelfde gestandaardiseerde toetsen en op basis van leeftijd wordt een onderverdeling in groepen gemaakt. Met twee ouders als docenten in het middelbaar onderwijs en m’n eigen ervaring in het hoger onderwijs houdt de vraag rondom efficiëntie versus effectiviteit mij al geruime tijd bezig. Met de ontdekking van het Agile gedachtegoed, raak ik er steeds meer van overtuigd dat effectiviteit de sleutel kan zijn voor een beter passend onderwijsmodel. Daarbij staan drie uitgangspunten centraal, die verderop in dit blog aan bod komen:
- Klantwaarde
- Eigenaarschap
- Focus
Efficiëntie is niet het antwoord
Waarom is efficiëntie dan vooral een feestje voor bestuurders? Gert Biesta schrijft in zijn boek: ‘Het prachtige risico van onderwijs’, dat de balans tussen vertrouwen en controle, binnen het onderwijs zich sterk heeft ontwikkeld richting het laatste. Volgens Biesta is de wens ontstaan om onderwijs krachtig, veilig, voorspelbaar en risicovrij te maken. Controle houden op het uiteindelijke resultaat, de output, speelt daarbij een belangrijke rol.
Onderwijs is echter een proces waarvan op voorhand niet kan worden vastgelegd wat het resultaat zal zijn. Onderwijs is een ontmoeting tussen mensen. De leerlingen in dit verhaal zijn geen objecten die moeten worden getraind en gedisciplineerd, maar handelende en verantwoordelijke mensen.
Daarbij wordt nog te vaak de keuze gemaakt vanuit beleid en/of besturen voor het rendement op doorstroom (efficiëntie), maar nog te weinig voor het rendement op leren (effectiviteit). Hoe krijgen we iemand in bijvoorbeeld het hoger onderwijs in vier jaar aan zijn diploma, zou in mijn ogen nooit het doel moeten zijn. Hoe faciliteert het onderwijs het leerproces van studenten binnen een bepaald tijdsbestek, zodat ze zelfverzekerd de arbeidsmarkt op kunnen, dat is de echte vraag. Oftewel terug naar de bedoeling. Maar hoe realiseer je dat?
Agile zijn
Agile is de meest ingrijpende sociale technologie sinds het Taylorisme, schreven we al eerder in een van onze blogs. De invloed van het Taylorisme is nog volop zichtbaar binnen het onderwijs, zo blijkt met de focus op efficiëntie. Vanaf ‘de werkvloer’ ontstaan er echter steeds meer Agile initiatieven. EduScrum, een bewerking van Scrum in het onderwijs, waarmee wordt ingesprongen op de behoefte tot wendbaarder werken, is daar een voorbeeld van.
De vraag luidt of deze initiatieven vanaf de werkvloer voldoende zijn om het onderwijs wendbaarder en dus effectiever in te richten. Hoe inspirerend je ook als docent kunt vertellen, uiteindelijk is Agile een mindset. Het gaat om de onderliggende dynamieken, hoe goed je het proces ook kan uitvoeren. Vanuit de vraag doe je Agile of ben je Agile is er maar één mogelijkheid en dat is wendbaar werken verankeren in je onderwijsfilosofie. Als beleidsmaker en/of bestuurder kunnen drie aspecten je daarbij een eerste aanzet geven: klantwaarde, eigenaarschap en focus.
Klantwaarde
Het eerste en daarmee ook het belangrijkste thema is klantwaarde. Binnen het hoger onderwijs was bij mijn vorige werkgever vaak de discussie, wie is de klant? Is dat de maatschappij waaraan wij een bijdrage leveren? Is dat het bedrijfsleven, waarvoor wij opleiden? Of zijn dat de studenten die wij vier jaar begeleiden? Of zijn ze het alle drie? De belangrijkste voorwaarde voor effectiever onderwijs is echter dat er focus komt op die klantwaarde, wie die klant dan ook mag zijn.
Zo bepalen bij veel opleidingen de roosters grotendeels nog het ritme van de dag, in plaats van zich aan te passen aan het gedrag van de klant (in dit geval de student). Meerdere onderzoeken wijzen uit dat pubers meer slaap nodig hebben dan volwassenen. Later beginnen zal bijvoorbeeld de focus kunnen bevorderen van de studenten, waar docenten ook meer profijt van hebben. Toch houden we vast aan de geijkte patronen. Maar wil je de talenten van leerlingen centraal zetten, dan heb je meer flexibiliteit nodig binnen de lestijden.
Moeten daarvoor de werktijden volledig worden omgegooid? Ik denk van niet. De verandering hoeft namelijk niet groots te beginnen. Slimmer en wendbaar organiseren begint vaak klein. Zo regelen ze op een middelbare school in Voorburg kinderopvang voor hun medewerkers, zodat je medewerkers hebt die in de middag wel naar een vergadering kunnen komen en studenten uit 6 VWO die hier prima geschikt voor zijn en wel wat willen bijverdienen.
Eigenaarschap
Het ontwikkelproces van studenten wordt door efficiëntie grotendeels gestuurd in plaats van dat er ruimte is voor echte ontwikkeling. Dat heeft weer tot gevolg dat de studenten vooral doen wat ze wordt gezegd en niet meer zelf worden aangezet tot nadenken. Terwijl we vervolgens in het werkveld wel verwachten dat het afgestudeerde, nieuwsgierige en ondernemende young professionals zijn.
Wanneer de behoefte van de leerling, zoals we in het vorige thema zagen, centraal komt te staan, vraagt dit om wendbaarheid van de onderwijsinstituten. Een Agile mindset en de docent in de dienende rol zullen moeten worden gefaciliteerd. Het eigenaarschap moet bij de docenten komen te liggen, die als professional prima weten hoe zij leerlingen in hun leerproces kunnen begeleiden. Uiteindelijk zijn het de docenten die de baas zijn van het onderwijs en heeft het bestuur de taak om de stip op de horizon te schetsen. In het verleden gebeurde dit veelal nog andersom met van bovenaf opgelegde veranderingen, zoals het studiehuis en competentiegericht leren.
Focus
Is onderwijs gericht op het aanleren van kennis, vaardigheden en houding? Of biedt onderwijs een hoger doel: het voorbereiden van individuen op de wereld die komen gaat? Het onderwijs is in mijn ogen primair gericht op het ontdekken van ieders talenten en het verder ontwikkelen daarvan. Alleen welke van deze talenten in de toekomst nuttig blijken te zijn is niet altijd duidelijk. Studenten met een diploma in de hand zouden zelfverzekerd de arbeidsmarkt op moeten komen en het ontwikkelen van je talenten is daarbij in mijn ogen een voorwaarde.
Het doorlopen van een vast vakkenpakket draagt onvoldoende bij aan die individuele talentontwikkeling. De School in Zandvoort verwoordt het mooi met haar slogan: ‘kinderen hebben gelijkere kansen, als ze ongelijk onderwijs krijgen’. Een bepaalde basis blijkt noodzakelijk, maar daarnaast moet er ruimte voor de uitzondering zijn. Waarom kan bijvoorbeeld een leerling uit 3 mavo die een 9 staat voor Frans niet aansluiten bij een Havo-klas en zo haar talenten verder ontwikkelen?
Wanneer we de focus binnen het onderwijs verleggen van het resultaat naar het proces, komt de ontwikkeling van zowel de docent als de student in een ander daglicht te staan. In plaats van sturen op efficiëntie (voldoende toetsresultaten) sturen we op effectiviteit (leerrendement). Bij Organize Agile geloven we dat er in ieder individu een veranderaar schuilt, dus de weg naar effectiviteit kan vandaag al beginnen!
